ZGJIDHJA E KONTESTEVE TREGTARE PARA
ARBITRAZHIT TREGTAR NDËRKOMBËTAR
DISERTACION
PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE
“DOKTOR”

Kandidati:
Arebr ADEMI

Udhëheqësi shkencor:
Prof. dr. Asllan BILALLI

Tiranë, 2015

HYRJE
Zgjidhja e kontesteve nëpërmjet arbitrazhit e mbështetur në akordimin paraprak
të vullneteve të palëve është e njohur që moti dhe ka një traditë të gjatë. Kjo mënyrë
specifike e zgjidhjes së kontesteve ka mbijetuar gjatë gjithë kësaj kohe të gjatë si
rezultat i besimit që kanë treguar palët për të, duke ia paraqitur arbitrazhit për zgjidhje
kontestet e tyre. Sot, mekanizmi privat i zgjidhjes së kontesteve i quajtur arbitrazh
gëzon njohje në të gjitha rendet juridike të shteteve bashkëkohore dhe është i afirmuar
në suaza botërore. Duke parë aktualitetin dhe popullaritetin e kësaj mënyre alternative të
zgjidhjes së kontesteve, aspak nuk është befasues studimi intensiv që i bëhet zgjidhjes
së kontesteve para arbitrazhit tregtar ndërkombëtar nga ana e teorisë bashkëkohore
juridike. Si instrument dominant për zgjidhjen e kontesteve nga qarkullimi tregtar
ndërkombëtar dhe si institut juridik në të cilin gërshetohen elemente kontraktuese dhe
juridiksionale (gjyqësore), arbitrazhi tregtar ndërkombëtar mund të studiohet në më
tepër drejtime: nga prizmi i konventave ndërkombëtare, nga prizmi i legjislacioneve
nacionale, nga prizmi i rregulloreve të institucioneve të arbitrazhit dhe nga prizmi i
praktikës së zgjidhjes së kontesteve të ndryshme.
Rregullimi normativ i zgjidhjes së kontesteve para arbitrazhit tregtar
ndërkombëtar në formën e sotme është i kohës së re. Pra, megjithëse rrënjët e këtij
institucioni privat (joshtetëror) të zgjidhjes së kontesteve hasen që nga ditët e hershme
të civilizimit tonë, arbitrazhi tregtar ndërkombëtar afirmimin dhe ekspansionin e vet e
përjetoi në shekullin XX. Veçanërisht, periudha që përfshinë gjysmën e dytë të shekullit
XX karakterizohet me një përkushtim më të madh ndaj arbitrazhit tregtar ndërkombëtar.
Rregullimi normativ i zgjidhjes së kontesteve nëpërmjet arbitrazhit është intensifikuar,
gjë që ka rezultuar me nxjerrjen e një numri të madh dhe të rëndësishëm të akteve
normative si në planin nacional, ashtu edhe në atë ndërkombëtar. Këtu vlen të
përmendet Konventa e Nju Jorkut për njohjen dhe ekzekutimin e vendimeve të huaja të
arbitrazhit e vitit 1958, Konventa Evropiane për arbitrazhin tregtar ndërkombëtar e vitit
1961, Konventa e Uashingtonit për zgjidhjen e kontesteve investuese ndërmjet shteteve
dhe shtetasve të shteteve të tjera e vitit 1965, si dhe dokumenti ndërkombëtar Model-
Ligji për arbitrazhin tregtar ndërkombëtar i UNCITRAL i vitit 1985 (i amendamentuar
më vitin 2006). Edhe në Republikën e Maqedonisë ekzistojnë burime të shumta
juridike, të brendshme dhe ndërkombëtare, që kanë të bëjnë me arbitrazhin. Shteti ynë
përpos që është pjesë konventave më të rëndësishme multilaterale të arbitrazhit, ai bën
pjesë në grupin e shteteve që ka të miratuar ligj të posaçëm për arbitrazhin tregtar
ndërkombëtar, ligj i cili paraqet burimin kryesor nacional me të cilin rregullohet kjo
materie. Duhet theksuar se modernizimi i legjislacionit të brendshëm nacional në
numrin më të madh të shteteve dhe suksesi i konventave ndërkombëtare, e veçanërisht i
Konventës së Nju Jorkut, janë njëri ndër faktorët kyç të progresit të arbitrazhit tregtar
ndërkombëtar, që vihet në pah gjatë gjithë punimit.
Megjithëse palët për realizimin e të drejtave nga marrëdhënia e tyre reciproke
mund t’iu drejtohen gjykatave shtetërore, ato më shumë preferojnë arbitrazhin, duke e
konsideruar atë si mjetin më të përshtatshëm të zgjidhjes së kontesteve nga tregtia
ndërkombëtare. Autonomia e vullnetit të palëve në aspekt të zgjedhjes së personave të
cilët do të vendosin për kontestin e tyre, mundësia e tyre për të zgjedhur të drejtën e
zbatueshme materiale dhe procedurale në bazë të së cilës tribunali i arbitrazhit do të
procedojë, konfidencialiteti i procedurës, joformaliteti, profesionaliteti, karakteri
përfundimtar dhe detyrues i vendimit të arbitrazhit, ekzekutueshmëria pa vështirësi e vendimeve të arbitrazhit në shtetet e huaja janë vetëm disa nga përparësitë arbitrazhit që
e bëjnë atë më atraktiv në sytë e palëve. Mirëpo, edhe përkundër avantazheve të kësaj
teknike të zgjidhjes së kontesteve në raport me gjykatat nacionale, arbitrazhi nuk është
mënyrë e përsosur e zgjidhjes së kontesteve. Ai ka të metat e tij, të cilat po ashtu janë
objekt i trajtimit të këtij punimi, ngase njohja e dobësive të këtij institucioni na ndihmon
të kompletojmë fotografinë mbi tërësinë e arbitrazhit dhe u ndihmon palëve që me
vetëdije të plotë të përcaktohen për këtë mënyrë të zgjidhjes së kontesteve.
Që të funksionoj ky mekanizëm i zgjidhjes së kontesteve, e domosdoshme është
që për të njëjtin të jenë pajtuar palët. Prandaj edhe pika nismëtare me rastin e punimit të
disertacionit doktoral ka qenë parimi se arbitrazhi është produkt i marrëveshjes së
palëve të përfshira në kontest, të cilat në mënyrë autonome ia besojnë për zgjidhje
kontestin e tyre këtij instrumenti juridik, e jo gjykatës shtetërore. Autonomia e palëve si
parim që vjen në shprehje në shumë aspekte gjatë zgjidhjes së kontesteve tregtare para
arbitrazhit tregtar ndërkombëtar është pasqyruar në mënyrë të detajuar, ngase e njëjta
njëherit përfaqëson veçorinë dalluese të këtij mekanizmi kundrejt zgjidhjes gjyqësore të
kontesteve.
Interesi për karakterin teorik, e ndoshta edhe më shumë për karakterin praktik ka
motivuar juristët që të merren me studimin e problematikave që ngërthen zgjidhja e
kontesteve para arbitrazhit tregtar ndërkombëtar. Por, në pyetjen se a është studiuar sa
duhet arbitrazhi tregtar ndërkombëtar në teorinë juridike shqiptare, më duhet të them se
jo. Më konkretisht, duhet të ndajë konstatimin se në teorinë juridike shqiptare tani më
një kohë të gjatë vërehet një mungesë serioze për një studim gjithëpërfshirës në këtë
plan. Kjo vërehet edhe me mungesën e literaturës adekuate në gjuhën shqipe për nevojat
e studentëve për përgatitjen e lëndëve që kanë të bëjnë me të drejtën e arbitrazhit apo
edhe me mënyrat alternative të zgjidhjes së kontesteve. Edhe ato pak studime që i kemi
hasur në gjuhën shqipe lidhur me këtë materie, u referohen problemeve të caktuara
specifike që paraqiten me rastin e zgjidhjes së kontesteve para këtij mekanizmi. Andaj,
qëllimi im me rastin e përcaktimit për këtë studim ka qenë dhe është që të ofrojë një
studim të plotë dhe gjithëpërfshirës lidhur me zgjidhjen e kontesteve para arbitrazhit
tregtar ndërkombëtar, duke paraqitur dhe analizuar pikëpamje doktrinare dhe normative,
duke mos munguar as paraqitja e praktikës gjyqësore të disa shteteve, si dhe praktika e
institucioneve më prestigjioze të arbitrazhit. Hulumtimi i realizuar dhe analiza
shkencore e rezultateve të tij kanë për qëllim që të japin përgjigje pyetjeve të shumta të
rëndësisë teorike dhe praktike. Në radhë të parë, gjatë gjithë këtij punimi kemi për
qëllim që të japim përgjigje në pyetjen se deri në çfarë mase kuadri normativ nacional
dhe ai ndërkombëtar i është përshtatur karakteristikave specifike të kontesteve
arbitrabile, si dhe nevojës për përdorim të gjerë të arbitrazhit si mënyrë më e
përshtatshme për zgjidhjen e tyre. Për më tepër, në kuadër të këtij punimi japim
përgjigje edhe në një sërë pyetjesh, në mesin e të cilave po i veçojmë këto në vijim: Cili
është kuadri normativ dhe cilat janë implikimet procesuale me rastin e zgjidhjes së
kontesteve të palëve në procedurën e arbitrazhit? Cilat janë avantazhet e arbitrazhit
kundrejt zgjidhjes gjyqësore të kontesteve? Cila është natyra juridike e arbitrazhit
tregtar ndërkombëtar? Për çfarë llojesh të arbitrazheve mund të flasim? Cili është
kontributi i institucioneve të arbitrazhit në zhvillimin dhe afirmimin e arbitrazhit? Në
ç’mënyrë kontraktohet kompetenca e arbitrazhit? Cilat kushte kërkohen për
vlefshmërinë e marrëveshjes së arbitrazhit? Çfarë problemesh praktike rrjedhin nga dy
parimet e njohura “autonomia e marrëveshjes së arbitrazhit” dhe “competencecompetence”?
Në ç’mënyrë konstituohet tibunali i arbitrazhit tregtar ndërkombëtar? Çfarë kualifikimesh duhet të posedoj arbitri? Cilët elemente karakterizojnë procedurën e
arbitrazhit? Kush dhe në ç’mënyrë përcakton të drejtën e zbatueshme procedurale? Si
përfundon procedura e arbitrazhit dhe cila është procedura pasuese? Për çfarë llojesh të
vendimeve të arbitrazhit mund të flasim dhe cili është efekti i tyre? Pse kërkohet që
vendimet e arbitrazhit të nxirren brenda një afati të caktuar kohor? Çfarë kushtesh duhet
të plotësoj vendimi i arbitrazhit në aspekt të formës dhe përmbajtjes? Cila e drejtë
materiale do të zbatohet nga arbitrazhi me rastin e zgjidhjes së kontestit ndërmjet
palëve? Cilat veprime procedurale mund të pasojnë pas nxjerrjes së vendimit të
arbitrazhit? Cilat janë format themelore të kontrollit gjyqësor të vendimeve të
arbitrazhit? Ç’kuptojmë me nocionin e anulimit të vendimit të arbitrazhit? Cila është
procedura për anulim të vendimeve të tilla? Cilat janë shkaqet për të cilat mund të
anulohen vendimet e arbitrazhit? Çka përfshihet me nocionin e njohjes dhe ekzekutimit
të vendimeve të huaja të arbitrazhit? Cila është procedura e cila zhvillohet me rastin e
njohjes dhe ekzekutimit të vendimeve të tilla? Cilat janë supozimet që duhet të
plotësohen në mënyrë që një vendim i huaj i arbitrazhit të njihet dhe të ekzekutohet në
Republikën e Maqedonisë, si dhe në vendet e tjera anëtare të Konventës së Nju Jorkut të
vitit 1958?
Të gjitha këtyre pyetjeve dhe shumë të tjerave besojmë se u është dhënë
përgjigje profesionale, ligjore dhe praktike në këtë punim. Duke besuar se përgjigjet e
dhëna janë të plota dhe të sakta, me këtë punim synojmë të jemi pjesë e doktrinës
shqiptare në fushën e zgjidhjes alternative të kontesteve, e cila pothuajse mungon.
Urojmë që angazhimi i ynë në këtë punim hulumtues të jep kontribut, sadopak, në
ndriçimin e çështjeve të ndryshme që shfaqen te zgjidhja e kontesteve tregtare para
arbitrazhit tregtar ndërkombëtar dhe ti vijë në ndihmë jo vetëm profesionistëve të teorisë
dhe praktikës, por edhe çdo shfrytëzuesi aktual apo potencial të shërbimeve të
arbitrazhit tregtar ndërkombëtar, si dhe gjithë atyre të cilët kanë njohuri më të kufizuara
në këtë fushë.

TABELA E PËRMBAJTJES
Mirënjohje! ……………………………………………………………………………………………………………….. ii
LISTA E SHKURTIMEVE ………………………………………………………………………………………. viii
METODOLOGJIA ……………………………………………………………………………………………………. ix
HYRJE …………………………………………………………………………………………………………………….. xi
NJË VËSHTRIM I SHKURTËR MBI PUNIMIN ……………………………………………………….. xiv
KREU I
ZHVILLIMI HISTORIK DHE KUPTIMI I ARBITRAZHIT …………………………………….. 1
1.1. ZHVILLIMI HISTORIK I ARBITRAZHIT …………………………………………………………….. 1
1.2. NOCIONI I ARBITRAZHIT …………………………………………………………………………………. 6
1.2.1. Karakteri ndërkombëtar dhe tregtar i arbitrazhit ……………………………………………… 11
1.3. ARBITRAZHI OSE GJYKATAT NACIONALE: AVANTAZHET DHE
DISAVANTAZHET ……………………………………………………………………………………………… 13
1.3.1. Avantazhet e arbitrazhit tregtar ndërkombëtar …………………………………………………. 14
1.3.2. Disavantazhet e arbitrazhit tregtar ndërkombëtar ……………………………………………. 20
1.4. NATYRA JURIDIKE E ARBITRAZHIT TREGTAR NDËRKOMBËTAR ………………. 22
1.4.1. Teoria kontraktuale ………………………………………………………………………………………. 23
1.4.2. Teoria juridiksionale (procesuale apo gjyqësore) …………………………………………….. 27
1.4.3. Teoria mikse (hibride) …………………………………………………………………………………… 31
1.4.4. Teoria autonome ………………………………………………………………………………………….. 32
KREU II
BURIMET JURIDIKE TË ARBITRAZHIT TREGTAR NDËRKOMBËTAR ………….. 35
2.1. KUPTIMI, KLASIFIKIMI DHE HIERARKIA E BURIMEVE JURIDIKE TË
ARBITRAZHIT TREGATAR NDËRKOMBËTAR ……………………………………………….. 35
2.2. AUTONOMIA E VULLNETIT TË PALËVE ………………………………………………………… 36
2.3. RREGULLAT E ARBITRAZHEVE INSTITUCIONALE ………………………………………. 37
2.4. BURIMET NDËRKOMBËTARE ………………………………………………………………………… 38
2.4.1. Konventat ndërkombëtare multilaterale universale …………………………………………… 39
2.4.1.1. Protokolli i Gjenevës për klauzolat e arbitrazhit i vitit 1923 (Protokolli i
Gjenevës) ………………………………………………………………………………………………. 39
2.4.1.2. Konventa e Gjenevës për ekzekutimin e vendimeve të huaja të arbitrazhit e
vitit 1927 ……………………………………………………………………………………………….. 41
2.4.1.3. Konventa e Nju Jorkut mbi njohjen dhe ekzekutimin e vendimeve të huaja të
arbitrazhit e vitit 1958 ……………………………………………………………………………… 42
2.4.1.4. Konventa Evropiane mbi arbitrazhin tregtar ndërkombëtar e vitit 1961 ………….. 44
2.4.1.5. Konventa e Uashingtonit mbi zgjidhjen e kontesteve investuese ndërmjet
shteteve dhe shtetasve të shteteve të tjera e vitit 1965 ………………………………….. 46
2.4.2. Konventat multilaterale regjionale …………………………………………………………………. 47
2.4.2.1. Konventa e Moskës e vitit 1972 ……………………………………………………………….. 47
2.4.2.2. Konventa e Panamasë e vitit 1975 …………………………………………………………….. 48
2.4.2.3. Konventa e Amanit e vitit 1987………………………………………………………………… 49
2.4.2.4. Konventa e vitit 1993 për themelimin e OHADA-s …………………………………….. 49
2.4.3. Marrëveshjet bilaterale …………………………………………………………………………………. 50
2.4.4. Instrumentet ndërkombëtare opsionale ……………………………………………………………. 52
2.4.4.1. Rregullat e Arbitrazhit të UNCITRAL-it …………………………………………………… 52
2.4.4.2. Model-Ligji i UNCITRAL-it ……………………………………………………………………. 54
2.5. LIGJET NACIONALE ………………………………………………………………………………………. 55
2.5.1. E drejta e arbitrazhit në Francë …………………………………………………………………….. 56
2.5.2. E drejta e arbitrazhit në Angli ……………………………………………………………………….. 57
2.5.3. E drejta e arbitrazhit në SHBA ………………………………………………………………………. 58
2.5.4. E drejta e arbitrazhit në Shqipëri …………………………………………………………………… 59
2.6. BURIMET JURIDIKE TË ARBITRAZHIT TREGTAR NDËRKOMBËTAR NË
REPUBLIKËN E MAQEDONISË ……………………………………………………………………… 60
2.6.1. Burimet juridike të arbitrazhit tregtar ndërkombëtar në Maqedoni deri në
pavarësimin e saj …………………………………………………………………………………………. 60
2.6.2. Burimet juridike të arbitrazhit tregtar ndërkombëtar në R.M pas pavarësimit
e deri më ditët e sotme ………………………………………………………………………………….. 64
2.6.3. Burimet ndërkombëtare të arbitrazhit tregtar ndërkombëtar në Republikën e
Maqedonisë ………………………………………………………………………………………………… 67
KREU III
LLOJET E ARBITRAZHEVE ………………………………………………………………………………… 70
3.1. SHQYRTIME TË PËRGJITHSHME ……………………………………………………………………. 70
3.2. ARBITRAZHET TREGTARE DHE CIVILE ………………………………………………………… 70
3.3. ARBITRAZHET E BRENDSHME DHE NDËRKOMBËTARE ……………………………… 72
3.4. ARBITRAZHET E VENDIT DHE ARBITRAZHET E HUAJA ………………………………. 75
3.5. ARBITRAZHET INSTITUCIONALE DHE AD HOC ……………………………………………. 77
3.5.1. Arbitrazhet ad hoc ………………………………………………………………………………………… 77
3.5.2. Arbitrazhet institucionale ………………………………………………………………………………. 78
3.5.2.1. Institucionet më të njohura të arbitrazhit ……………………………………………………. 80
3.5.2.1.1.Gjykata Ndërkombëtare e Arbitrazhit e Odës Ndërkombëtare të
Tregtisë – ICC International Court of Arbitration ……………………………………… 82
3.5.2.1.2. Gjykata Londineze e Arbitrazhit Ndërkombëtar (London Court of
International Arbitration – LCIA) …………………………………………………………… 84
3.5.2.1.3.Asociacioni Amerikan i Arbitrazhit (American Arbitration Asociation-
AAA) ………………………………………………………………………………………………….. 84
KREU IV
MARRËVESHJA PËR ARBITRAZHIN TREGTAR NDËRKOMBËTAR ……………….. 90
4.1. RËNDËSIA DHE KUPTIMI I MARRËVESHJES MBI ARBITRAZHIN …………………. 90
4.2. LLOJET E MARRËVESHJES PËR ARBITRAZHIN …………………………………………….. 92
4.3. VLEFSHMËRIA E MARRËVESHJES SË ARBITRAZHIT ……………………………………. 94
4.3.1. Arbitrabiliteti ………………………………………………………………………………………………. 95
4.3.1.1. Arbitrabiliteti ratione materiae (arbitrabiliteti objektiv) ……………………………….. 96
4.3.1.2. Arbitrabiliteti ratione personae (arbitrabiliteti subjektiv) ……………………………… 99
4.3.1.2.1. E drejta e zbatueshme për vlerësimin e aftësisë së personave fizikë për
të lidhur marrëveshje të arbitrazhit ……………………………………………………….. 103
4.3.1.2.2. E drejta e zbatueshme për aftësinë e personave juridikë për të lidhur
marrëveshjen e arbitrazhit ……………………………………………………………………. 104
4.3.2. Forma e marrëveshjes për arbitrazhin tregtar ndërkombëtar …………………………… 105
4.3.2.1. Konventat ndërkombëtare lidhur me formën me shkrim të marrëveshjes së
arbitrazhit …………………………………………………………………………………………… 107
4.3.2.2. Të drejtat nacionale lidhur me formën me shkrim të marrëveshjes së
arbitrazhit …………………………………………………………………………………………….. 110
4.3.3. Përmbajtja e marrëveshjes së arbitrazhit ………………………………………………………. 112
4.3.3.1. Konstituimi i kompetencës së arbitrazhit …………………………………………………. 113
4.3.3.1.1. Klauzolat patologjike të arbitrazhit dhe blanko klauzolat ………………………… 114
4.3.3.2. Caktimi i kontestit për të cilin arbitrazhi është kompetent ………………………….. 118
4.4. AUTONOMIA E MARRËVESHJES SË ARBITRAZHIT …………………………………….. 119
4.5. COMPETENCE-COMPETENCE ……………………………………………………………………….. 123
4.6. EFEKTET JURIDIKE TË MARRËVESHJES PËR ARBITRAZHIN TREGTAR
NDËRKOMBËTAR …………………………………………………………………………………………. 127
4.7. SHUARJA E MARRËVESHJES PËR ARBITRAZHIN TREGTAR
NDËRKOMBËTAR …………………………………………………………………………………………. 130
4.7.1. Shuarja e marrëveshjes së arbitrazhit tregtar ndërkombëtar si rezultat i
shuarjes së kontratës kryesore ……………………………………………………………………….. 131
4.7.2. Shuarja e marrëveshjes së arbitrazhit për shkaqe që janë specifike për vetë
marrëveshjen …………………………………………………………………………………………….. 133
KREU V
TRIBUNALI I ARBITRAZHIT TREGTAR NDËRKOMBËTAR …………………………… 135
5.1. SHQYRTIME TË PËRGJITHSHME ………………………………………………………………….. 135
5.2. KONSTITUIMI I TRIBUNALIT TË ARBITRAZHIT ………………………………………….. 136
5.2.1. Numri i arbitrave ……………………………………………………………………………………….. 138
5.2.1.1. Arbitri individual (sole arbitrator) …………………………………………………………… 139
5.2.1.2. Tribunali treanëtarësh ……………………………………………………………………………. 140
5.2.1.3. Tribunalet me numër çift të arbitrave ………………………………………………………. 142
5.2.2. Kualifikimet e arbitrave ………………………………………………………………………………. 144
5.2.2.1. Kualifikimet profesionale ………………………………………………………………………. 145
5.2.2.2. Njohuritë dhe eksperienca ……………………………………………………………………… 146
2.2.3. Shtetësia e arbitrave …………………………………………………………………………………. 147
5.2.2.4. Zotërimi i gjuhës në të cilën zhvillohet procesi …………………………………………. 148
5.2.2.5. Disponueshmëria (availability) ………………………………………………………………. 148
5.2.3. Procedura (metoda) e emërimit të arbitrave ………………………………………………….. 148
5.2.3.1. Emërimi i arbitrave sipas marrëveshjes së palëve ……………………………………… 149
5.2.3.2. Emërimi i arbitrave sipas dispozitave të rregulloreve të institucioneve të
arbitrazhit …………………………………………………………………………………………….. 152
5.2.3.3. Emërimi i arbitrave sipas dispozitave të legjislacioneve nacionale………………. 154
5.2.3.4. Emërimi i arbitrave tek arbitrazhet shumëpalëshe …………………………………….. 156
5.3. RECEPTUM ARBITRI ………………………………………………………………………………………. 159
5.4. PAVARËSIA DHE PAANËSIA E ARBITRAVE ………………………………………………… 161
5.4.1. Nocioni i “pavarësisë” dhe “paanësisë” ………………………………………………………. 162
5.4.2. Detyra e zbardhjes së rrethanave që mund të jenë të rëndësishme për
vlerësimin e pavarësisë dhe paanshmërisë së arbitrit ……………………………………… 163
5.4.2.1. Legjislacionet nacionale dhe detyra e arbitrit për të zbardhur rrethanat që mund të
jenë të rëndësishme për vlerësimin e pavarësisë dhe paanësisë së tij ……………. 164
5.4.2.2. Rregulloret e institucioneve të arbitrazhit dhe detyra e arbitrit për të zbardhur
rrethanat që mund të jenë të rëndësishme për vlerësimin e pavarësisë dhe
paanshmërisë së tij ………………………………………………………………………………. 165
5.4.2.3. Udhëzimet e Dhomës Ndërkombëtare të Avokatëve mbi konfliktin e
interesave tek arbitrazhi ndërkombëtar …………………………………………………….. 166
5.5. PËRJASHTIMI I ARBITRIT …………………………………………………………………………….. 168
5.5.1. Shkaqet për përjashtimin e arbitrit ……………………………………………………………….. 169
5.5.2. Kërkesa për përjashtim të arbitrit që e ka emëruar vet pala …………………………….. 170
5.5.3. Procedura për përjashtimin e arbitrit ……………………………………………………………. 171
5.5.3.1. Procedura e përjashtimit të arbitrit sipas LATNRM-së ………………………………. 172
5.5.3.2. Procedura e përjashtimit të arbitrit sipas Rregullores së GJZPAOEM …………. 173
5.6. MOSKRYERJA OSE PAMUNDËSIA E KRYERJES SË DETYRËS SË ARBITRIT .. 174
5.7. EMËRIMI I ZËVENDËSARBITRIT ………………………………………………………………….. 176
KREU VI
PROCEDURA PARA ARBITRAZHIT TREGTAR NDËRKOMBËTAR ……………….. 181
6.1. SHQYRTIME HYRËSE ……………………………………………………………………………………. 181
6.2. E DREJTA E ZBATUESHME PËR PROCEDURËN E ARBITRAZHIT ………………… 183
6.2.1. Autonomia e palëve për të përcaktuar rregullat e procedurës………………………….. 183
6.2.2. Kufizimet e autonomisë së palëve me rastin e përcaktimin të rregullave të
procedurës ………………………………………………………………………………………………… 185
6.2.3. Autorizimi i arbitrave për të përcaktuar rregullat e procedurës ……………………….. 187
6.3. PARIMET E PROCEDURËS SË ARBITRAZHIT TREGTAR NDËRKOMBËTAR … 190
6.3.1. Parimi i disponibilitetit ……………………………………………………………………………….. 190
6.3.2. Parimi i kontradiktoritetit ……………………………………………………………………………. 191
6.3.3. Parimi i barazisë së palëve ………………………………………………………………………….. 191
6.3.4. Parimi i shqyrtimit ……………………………………………………………………………………… 192
6.3.5. Parimi i zhvillimit të procesit gojarisht dhe procedura me shrim ……………………… 193
6.3.6. Parimi i konfidencialitetit (jopublicitetit) ………………………………………………………. 193
6.3.7. Parimi i ekonomisë së gjykimit …………………………………………………………………….. 194
6.3.8. Parimi i pandërmjetësisë …………………………………………………………………………….. 194
6.4. FILLIMI I PROCEDURËS SË ARBITRAZHIT TREGTAR NDËRKOMBËTAR ……. 195
6.4.1. Koha (dita) e fillimit të procedurës ……………………………………………………………….. 195
6.4.2. Aktet me të cilat iniciohet procedura para arbitrazhit tregtar ndërkombëtar ……… 197
6.4.2.1. Kërkesa për arbitrazh …………………………………………………………………………….. 198
6.4.2.2. Padia e arbitrazhit …………………………………………………………………………………. 199
6.4.3. Përgjigja në padi dhe kundërpadia ……………………………………………………………….. 200
6.4.4. Ndryshimi dhe plotësimi i padisë dhe i përgjigjes në padi ……………………………….. 202
6.5. ZBATIMI I PROCEDURËS SË ARBITRAZHIT …………………………………………………. 203
6.5.1. Korniza kohore …………………………………………………………………………………………… 203
6.5.2. Korniza procedurale …………………………………………………………………………………… 205
6.5.3. Vendi i arbitrazhit ………………………………………………………………………………………. 207
6.5.4. Gjuha e procedurës së arbitrazhit ………………………………………………………………… 210
6.5.5. Përfaqësimi i palëve ……………………………………………………………………………………. 213
6.5.6. Dëgjimi i palëve dhe procedura me shkrim ……………………………………………………. 215
6.5.7. Të provuarit ………………………………………………………………………………………………. 219
6.5.7.1. Barra e të provuarit ……………………………………………………………………………….. 220
6.5.7.2. Mjetet provuese ……………………………………………………………………………………. 221
6.5.7.3. Ndihma juridike e gjyqit nacional në nxjerrjen e provave ………………………….. 228
6.5.8. Masat e përkohshme……………………………………………………………………………………. 231
6.5.9. Mbyllja e seancës së dëgjimit dhe procedura pasuese ……………………………………… 234
KREU VII
VENDIMI I ARBITRAZHIT ………………………………………………………………………………… 236
7.1. SHQYRTIME HYRËSE ……………………………………………………………………………………. 236
7.2. PËRFUNDIMI I PROCEDURËS PA VENDIM TË ARBITRAZHIT ……………………… 237
7.2.1. Vendimi përfundimtar i arbitrazhit (final award) ……………………………………………. 238
7.2.2. Konkluzioni i gjyqit të arbitrazhit për përfundimin e procedurës ………………………. 238
7.2.3. Ujdia (pajtimi) …………………………………………………………………………………………… 239
7.3. KUPTIMI DHE LLOJET E VENDIMEVE TË ARBITRAZHIT …………………………….. 241
7.3.1. Vendimi përfundimtar i arbitrazhit ……………………………………………………………….. 242
7.3.2. Vendimi i pjesshëm i arbitrazhit …………………………………………………………………… 243
7.3.3. Vendimi i ndërmjetshëm i arbitrazhit …………………………………………………………….. 245
7.3.4. Vendimi i arbitrazhit në bazë të ujdisë …………………………………………………………… 246
7.3.5. Vendimi plotësues i arbitrazhit …………………………………………………………………….. 247
7.3.5. Vendimi i arbitrazhit në rast të mungesës së palës ………………………………………….. 248
7.4. MARRJA E VENDIMIT TË ARBITRAZHIT ……………………………………………………… 249
7.4.1. Afati brenda të cilit nxjerret vendimi i arbitrazhit …………………………………………… 249
7.4.2. Vendimmarrja në tribunalin e arbitrazhit ………………………………………………………. 251
7.4.3. Mendimi i ndarë i arbitrit ……………………………………………………………………………. 253
7.4.4. Komunikimi i vendimit të arbitrazhit …………………………………………………………….. 254
7.5. FORMA DHE PËRMBAJTJA E VENDIMIT TË ARBITRAZHIT …………………………. 256
7.5.1. Forma me shkrim e vendimit të arbitrazhit dhe nënshkrimet e arbitrave ……………. 257
7.5.2. Data dhe vendi i arbitrazhit …………………………………………………………………………. 259
7.5.3. Arsyetimi i vendimit të arbitrazhit ………………………………………………………………… 260
7.6. E DREJTA E ZBATUESHME MATERIALE ……………………………………………………… 261
7.6.1. Rregullat e zbatueshme materiale të zgjedhura nga palët ………………………………… 262
7.6.2. Përcaktimi i të drejtës së zbatueshme materiale nga ana e arbitrave ………………… 268
7.6.2.1. Voie indirecte ………………………………………………………………………………………. 268
7.6.2.2. Voie directe …………………………………………………………………………………………. 271
7.7. PROCEDURA PAS NXJERRJES SË VENDIMIT TË ARBITRAZHIT ………………….. 271
7.7.1. Korrigjimi dhe interpretimi i vendimit të arbitrazhit ……………………………………….. 272
7.7.2. Vendimi për shpenzimet ………………………………………………………………………………. 273
KREU VIII
KONTROLLI GJYQËSOR I VENDIMEVE TË ARBITRAZHIT TREGTAR
NDËRKOMBËTAR (ANULIMI, NJOHJA DHE EKZEKUTIMI I VENDIMIT TË
ARBITRAZHIT) ………………………………………………………………………………………………….. 275
8.1. SHQYRTIME HYRËSE MBI KONTROLLIN GJYQËSOR TË VENDIMEVE TË
ARBITRAZHIT …………………………………………………………………………………………………….. 275
8.2. ANULIMI I VENDIMIT TË ARBITRAZHIT ……………………………………………………… 276
8.2.1. Padia për anulimin e vendimit të arbitrazhit ………………………………………………….. 277
8.2.2. Vendimet e arbitrazhit që mund të anulohen ………………………………………………….. 280
8.2.3. Shkaqet për anulimin e vendimit të arbitrazhit ……………………………………………….. 282
8.2.3.1. Shkaqet për anulimin e vendimeve të arbitrazhit ekzistencën e të cilave
duhet ta provoj paditësi ………………………………………………………………………….. 284
8.2.3.2. Shkaqet për anulimin e vendimit të arbitrazhit të cilat gjykata i vlerëson
sipas detyrës zyrtare …………………………………………………………………………….. 289
8.2.4. Efektet nga anulimi i vendimit të arbitrazhit…………………………………………………… 292
8.3. NJOHJA DHE EKZEKUTIMI I VENDIMEVE TË HUAJA TË ARBITRAZHIT …….. 294
8.3.1. Nocioni i njohjes dhe i ekzekutimit të vendimeve të huaja të arbitrazhit …………….. 296
8.3.2. Kuptimi i vendimeve të huaja të arbitrazhit ……………………………………………………. 298
8.3.3. Aplikimi i konventave ndërkombëtare ……………………………………………………………. 300
8.3.4. Supozimet (kushtet) për njohjen dhe ekzekutimin e vendimeve të huaja të
arbitrazhit …………………………………………………………………………………………………. 301
8.3.5. Njohja dhe ekzekutimi i vendimeve të arbitrazhit të anuluara në vendin e
prejardhjes ……………………………………………………………………………………………….. 305
8.3.6. Procedura për njohjen dhe ekzekutimin e vendimeve të huaja të arbitrazhit në
Republikën e Maqedonisë ……………………………………………………………………………. 310
PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME ……………………………………………………………….. 314
BIBLIOGRAFIA ………………………………………………………………………………………………….. 329
ABSTRAKT …………………………………………………………………………………………………………. 354
ABSTRACT …………………………………………………………………………………………………………. 354