Parathënie

E drejta subjektive civile përfshinë interesat e ligjshme personale dhe pasurore të subjekteve të së drejtës civile. Ajo paraqet pushtet juridik të përbërë prej disa autorizimesh që shërbejnë për plotësimin e nevojave personale. Të drejtat e njërit subjekt korespondojnë në detyrimet e subjektit tjetër. Shkelja e të drejtës subjektive është shkelje e normës materiale juridike. Përherë kur cënohet apo shkelet e drejta subjektive, titullari i saj ka të drejtë të kërkojë mbrojtje gjyqësore, përkatësisht të kërkojë evitimin e veprimeve që cënojnë apo pengonë atë dhepër mospërsëritje në të ardhmen. Në të gjitha rastet kur shkaktohet dëm, konsiderohet se është shkelur një e drejtë e caktuar subjektive civile. Çdo subjekt i cënuar në të drejta dhe interesa të ligjshme personale e pasurore nga fakti i paligjshëm, ka të drejtëshpërblimin e humbjeve të pësuara. Për dëmet e shkatuara në aksidentet automobilistike, çështja e shpërblimit të dëmit trajtohet brenda kuadrit të rregullave të së drejtës së sigurimeve. Zbatimi i të drejtës së sigurimeve nëshpërblimin e dëmit të shkaktuar në aksidentet automobilistike, i ndërthurur me konceptet e teorisë juridike, qëndrimet e jurisprudencës bashkëkohore si dhe zgjidhjet e legjislacionit civil, paraqet bërthamën e këtij studimit. “E drejta e sigurimeve në aksidentet automobilistike në Maqedoni” është titulli i tezës së doktoraturës.Që në momentin e përcaktimit të tezës së doktoraturës kemi patur për qëllim që t’i shtrijmë dhe thellojmë kërkimet për rolin dhe rëndësinë e të drejtës së sigurimeve në fushën e aksidenteve automobilistike, për të siguruar kështu një pasqyrë gjithëpërfshirëse për pozitën juridike të të dëmtuarit. Kërkimet në disa segmente janë shtrirë brenda kornizave të së drejtës civile materiale dhe procedurale. Gjatë përcaktimit të temës, hartimit të tezave të punimit të doktoraturës dhe vetë hulumtimit, i kemi vënë vetes për detyrë arritjen e kërkime cilësore të një segmenti të rëndësishëm të të drejtave subjektive civile – mbrojtjen e tyre, përkatësisht shpërblimin e dëmit në kuadër të së drejtës së sigurimeve. Angazhimi ynë i mbështetur në rekomandimet e udhëheqësit shkencor prof.dr. Kudret Çela, në të gjitha fazat e hulumtimit, është i orientuar në sigurimin e një trajtimi sa më gjithëpërfshirës të objektit të studimit shkencor. Hulumtimet kërkimore shkencore janë mbështetur në parimet e së drejtës civile materiale dhe procedurale. Qëndrimet shkencore janë analizuar dhe mbështetur në jurisprudencën e Maqedonisë, Shqipërisë, Kosovës, Bullgarisë, Italisë, Spanjës, Francës dhe vendeve tjera. Kërkimet në të gjitha fazat e punës si ato hulumtuese, përshkruese dhe analitike, janë përcjellur në kontuinitet nga parimet shkencore, zgjidhjet ligjore dhe qëndrimet e jurisprudencës, të cilat ndërveprojnë dhe përsëriten në tërësinë e punimit. Hulumtimet shkencore janë mbështetur në kërkimet intensive të më shumë situatave, të përcaktimeve, zgjidhjeve dhe thënjeve shkencore. Studimi i kujdesshëm, hulumtimi në thellësi dhe gjeneralizimi i përfundimeve shkencore janë prioritete të këtij aktivitetit kërkimor.
Në pajtim me karakterin e objektit të studimit dhe me qëllim të përfitimit të një serie të procedurave dhe proceseve për të arrdhur tek njohuria dhe për të parqitur qëndrimet e vërteta shkencore për rolin e fakteve dhe të provuarit në procedurën për shpërblim të dëmit të shkaktuar në aksidentet automobilistike, janë përdorur të gërshetuara metoda të ndryshme shkencore, si ajo e analizës, e sintezës, krahasimore, statistikore, grafike, historike, normative, dhe metoda e studimit të rastit. Kërkimet shkencore janë paraqitur në strukturën e përbërë prej: hyrjes, gjashtë kreve dhe përfundimeve e rekomandimeve. Kërkimet shkencore kanë përfshirë në mënyrë intensive një numër të madh të rasteve nga jurisprudenca vendore dhe e huaj, të përcaktimeve të legjislacioneve bashkëkohore dhe koncepteve teorike shkencore. Në shqyrtimet hyrëse, ajo qëështë e zakonshme për të vënë në dijeni për njohuritë e përgjithshme dhe parimet bazë,është pasqyruar në trajtimin e dëmit brenda konceptit të së drejtës civile subjektive në njërën anë, dhe në anën tjetër, në përshkrimin e rolit dhe rëndësisë të së drejtës së sigurimeve brenda strukturës të sistemit të së drejtës. Për të patur një pasqyrë për kahjet dhe mbështetjen e kërkimeve shkencore, në këtë pjesë janë trajtuar burimet formale të së drejtës së sigurimeve si ato nacionale ashtu edhe ato ndërkombëtare. Në kreun e parë trajtohen teoritë që i referohen kuptimit të institutit të sigurimit, për të argumentuar rolin e sigurimit në transferimin e rezikut dhe në shoqërizimin e humbjeve në pasurinë, shëndetin dhe jetën e pjesmarsëve në komunikacionin automobilistik. Poashtu, në këtë pjesëparaqitet origjina dhe rruga e zhvillimit historik të institutit të sigurimit. Për arsye konceptuale, këtu trajtohen edhe aktet tjera që konsiderohen fakte për lindjen e marrëdhënies juridike të sigurimit si kartoni jeshil i sigurimit, kartoni i kaltër i sigurimit, sigurimi kufitar dhe sigurimi kasko. Kontrata e sigurimit si fakt juridik mëi shpeshtë nuk trajtohet këtu, sepse ky fakt iështë nënshtruar një hulumtimi më gjithpërfshirës, rezultatet e së cilit paraqiten në kreun e tretë. Në kreun e dytë prezentohet përmbajta e marrëdhënies juridike të sigurimit. Në këtë pjesë kërkimi shkencor i përfshinë tri elementet themelore të një marrëdhënie juridike: subjektet, objektin dhe të drejtat e detyrimet. Subjektet të cilët merren me ushtimin e veprimtarisë së sigurimit si Bashkësia e Sigurimit, Byroja Nacionale për Sigurimin, Agjencia e Mbykqyrjes për Sigurimin, Përfaqësimi në Sigurim dhe Ndërmjetësimi në Sigurim, janë paraqitur jo në formën stukturore e organizative, por në atë funksionale. Kontraktuesit e sigurimit, si subjekte të detyruara nga ligji për tu bërë subjekte të marrëdhënes juridike të sigurimit janë trajtuar nga këndvështrimi i të drejtave dhe detyrimeve qëikanë si pronarë të mjeteve motorike. Përfituesit e sigurimit, personat e tretë të dëmtuar, i janë nënshtruar kërkimit shkencor nga pozita juridike që e fitojnë atë me rastit e shkaktimit të dëmit. Në këtë pjesë trajtohen parami i mirëbesimit në fushën e sigurimeve, rreziku, primi i sigurimit, rasti i sigurimit dhe segmentet e tjera që kanë ndikim në përcaktimin e vendit të së drejtës së sigurimeve në fushën e aksidenteve automobilistike. Në kreun e tretë paraqiten rezultatet mbi kontratën për sigurim si bazë juridike për shpërblim të dëmit. Trajtimi përfshinë kuptimin, natyrën juridike, kushtet për lidhjen e kontratës, efektet e saj, etj. Në kreun e katër prezentohen pasojat e aksidenteve automobilistike, të cilat janë pjesë e mbulesës siguruese, përfshirë humbjet materiale dhe jo materiale për shkak të shkaktimit të vdekjes, lëndimet trupore apo cënimet e shëndetit dhe dëmtimin e mjetit motorik.
Në kreun e pestë përfshihen rezultatet e kërkimeve shkencore mbi bazat e ndryshme të përgjegjësive që janë komplementare tek aksidentet automobilistike, si: përgjegjësia shkakësore, përgjegjësia subjektive, përgjegjësiaprindërore për dëmin e shkaktuar nga fëmija i mitur dhe përgjegjësia e shkakëtuar nga kafsha. Në kreun e gjashtë prezentohen arritjet e trajtimeve mbi aspektet procedurale për gjykimin e përgjegjësisë dhe për vendosjen përshpërblimin e dëmit, përfshirë kërkesën për shpërblimin e dëmit, procedurën e provave, vendimin për shpërblim, trashëgiminë mortis causa të përgjegjësisë dhe cilësinë e titullit ekzekutiv të vendimit për shpërblim të demit. Finalizimi i kërkimeve është pasqyruar në dhënien e përfundimeve dhe rekomandimeve. Me këtë rast, në emërin tim, familjes dhe miqëve të mi, dëshiroj të shprehi falimenderime dhe mirënjohje më të larta për udhëheqësin shkencor të punimit të doktoraturës, Prof. dr. Kudret Çela, për mbështetjen dhe ndihmën e pakursyer në drejtimin e kërkimeve, përsosjes shkencore dhe metodologjisë kërkimore shkencore, në të gjitha fazat e hulumtimit dhe hartimit të punimit.

SHQYRTIME HYRËSE
I.Dëmi si e drejtë subjektive civile, fq.9
II.E drejta e sigurimeve në strukturën e sistemit të së drejtës, fq.13
III.Burimet formale të së drejtës së sigurimeve, fq.14
IV.E drejta e sigurimeve nga instituti i sigurimit në degë të së drejtës, fq.17

KREU I I KUPTIMI, ZHVILLIMI HISTORIK DHE RËNDËSIA E INSTITUTIT TË SIGURIMIT NË AKSIDENTET AUTOMOBILISTIKE
I.1. Kuptimi i institutit të sigurimit, fq.19
I.2 Aspekte teorike dhe praktike për sigurimin, fq.23
I.3. Sigurimi midis konceptit të transferit dhe socializimit, fq. 25
I.4. Vështrim mbi zhvillimin historik të sigurimit, fq.26
I.5. Nevoja për sigurimin, fq.27
I.6. Rreziqet që cënojnë pasurinë dhe personat, fq. 29
I.7.Funksioni i sigurimit, fq. 31
I.8. E drejta e subrogacionit, fq. 33
I.9. Programi mbi vetësigurimin, fq.34
I.10. Fushat e sigurimit, fq.35
1.Sigurimi privat, fq. 35
1.a. Sigurimi i jetës, fq.35
1.b. Sigurimi shëndetësor, fq.37
1.c. Sigurimi i pasurisë (sigurimi jojetësor), fq.37
2. Sigurimi nga përgjegjësia civile, fq. 39
3. Sigurimi social, fq.41
4. Bashkësigurimi, fq.41
5. Risigurimi, fq. 42
6. Sigurimit nga përgjegjësia automobilistike, fq.43
I.11. Kartoni jeshil i sigurimit, fq. 54
I.12. Kartoni i kaltër i sigurimit, fq. 57
I.13. Sigurimi kufitar i përgjegjësisë së mbajtësve të mjeteve motorike, fq. 57
I.14. Sigurimi kasko i mjetit motorik, fq.58

KREU I II PËRMBAJTJA E MARRËDHËNIES JURIDIKE TË SIGURIMIT
II.1. Shqyrtime të përgjithëshme, fq. 66
II.2. Subjektet në marrëdhëniet juridike të sigurimit, fq. 67
1. Bashkësia (shoqëria) e sigurimit, fq. 68
2. Byroja nacionale për sigurimin, fq.71
3. Agjencia e mbikqyrjes së sigurimeve, fq. 71
4. Pёrfaqёsimi nё sigurim, fq. 72
5. Ndërmjetësimi në sigurim, fq.72
II.3. Objekti i marrëdhënies juridike të sigurimit, fq.73
II.4. Përmbajtja e marrëdhënies juridike të sigurimit, fq.74
II.5. Personat e tretë në sigurimin nga përgjegjësia automobilistike, fq.77
II.6. Faktet juridike, fq. 79
II.7. Parimi i mirëbesimit (bonafidei) në fushën e sigurimeve, fq. 79
II.8. Rreziku, fq. 80
1. Ngjarja si element i rrezikut është rezultat i veprimit të dëmshëm dhe pasojës,fq.81
2. Ngjarja duhet të jetë e ardhshme, fq.81
3. Ngjarja duhet të jetë e paparashikueshme, fq.82
II.9 Primi i sigurimit, fq. 82
II.10. Rasti i sigurimit, fq. 86
II.11. Kuptimi i mjetit motorik, fq. 88
II.12. Përgjegjësia e të siguruarit apo shfrytëzuesit tjetër të mjetit motorik, fq. 92
II.13. Kundërligjshmëria e veprimit, fq. 93
II.14. Lidhja shkakësore, fq. 95
II.15. Fatkeqësitë elementare dhe rasti i sigurimit, fq. 101
II.16. Përjashtimi i përgjegjësisë civile deliktore, fq. 101
II.17. Shkaktimi i pasojave të dëmshme, fq. 106
II.18 Shpërblimi i dëmit si interes sigurimi, fq. 111

KREU I III KONTRATA E SIGURIMIT
III.1. Kuptimi i kontratës së sigurimit, fq. 126
III.2.Natyra juridike e kontratës së sigurimit, fq. 127
III.3. Kushtet e përgjithëshme për lidhjen e kontratës, fq. 130
III. 4. Lidhja e kontratës, fq. 133
III. 5. Efektet e kontratës së sigurimit, fq.135
III. 6. Interpretimi i kontratës së sigurimit, fq. 136
III. 7. Shuarja e kontratës së sigurimit, fq. 137
III. 8.Padia pauliana dhe kontrata e sigurimit, fq. 138
III. 9. Laesio enormis dhe kontrata e sigurimit, fq.139
III.10. Marrëdhëniet juridike të lindura mbi bazën e kontratës së sigurimit, fq. 141
III. 11. Personat që janë shfrytëzues të kontratës së sigurimit, fq. 142
III.12. Kontrata e sigurimit dhe delikti civil, fq. 143
III. 13. Kontrata e sigurimit dhe përgjegjësia kontraktore, fq. 145

KREU I IV PASOJAT E AKSIDENTIT AUTOMOBILISTIK TË MBULUARA NGA SIGURIMI
IV. Pasojat e aksidentit automobilistik të mbuluara nga sigurimi, fq. 147
IV.1. Shkaktimi i vdekjes, fq. 147
IV.2. Shkaktimi i lëndimeve trupore, fq. 158
IV.3. Dëmtimi i mjetit motorik, fq. 170

KREU I V PËRGJEGJËSISAPËR SHPËRBLIMIN E DËMIT NË AKSIDENTET AUTOMOBILISTIKE
V.1. Shqyrtime të përgjithëshme, fq. 180
V.2. Përgjegjësia shkakësore, fq.183
V.3. Parimi “nulla indemnitas sine culpa”, fq. 186
V.4. Përgjegjësia prindërore për dëmin e shkaktuar nga fëmija i mitur, fq. 192
V.5. Përgjegjësia për dëmin e shkaktuar nga kafsha, fq. 194

KREU I VI PROCEDURA E GJYKIMIT DHE E VENDIMIT
VI.1 Shqyrtim hyrës për gjykimin e shpërblimit të dëmit, fq. 198
VI.2. Kërkesa për shpërblimin e demit, fq. 200
VI.3. Padia për shpërblim tëdemit, fq. 203
VI.4. Parashkrimi i kërkesës për shpërblim të demit, fq. 204
VI.5. Ujdia gjyqësore, fq. 207
VI.6. Kompetenca në konfliket e shpërblimit të dëmit, fq. 207
VI.7. Të provuarit e fakteve vendimtare, fq. 208
VI.8. Këqyrja, fq. 210
VI.9. Dokumenti, fq. 210
VI.10. Dëshmitarët, fq. 213
VI.11. Eksperti, fq. 216
VI.12. Dëgjimi i palëve, fq. 219
VI.13. Sigurimi i provave, fq. 221
VI.14. Proçesverbali europian pёr fatkeqёsitë automobilistike, fq. 222
VI. 15. Vendimi mbi shpërblimin e demit, fq.223
VI.16. Trashëgimia mortis causa e përgjegjësisë, fq. 224
VI.17. Cilësia titre exécutoire e vendimi për shpërblim të demit, fq. 227

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME, fq. 230

BIBLIOGRAFIA, fq.234