TEMA:
“FAZAT E LIDHJES SË KONTRATËS DHE PASOJAT JURIDIKE QË LINDIN PËR PALËT”

HYRJE
Dinamizmi i lidhjes së kontratës është ai që imponon një sjellje të caktuar të palëve gjatë procesit të krijimit të vullnetit kontraktor dhe procesit kontratë formues në tërësi. Mekanizmi i kërkesës dhe ofertës, efekti i kohës dhe vonesës në transaksione, përfshirja e kostove të jashtme në një atmosferë tregtare gjithnjë e më të gjerë, e të tjerë faktorë, sjellin kërkesën e domosdoshme të parashikimit të çdo pasoje që mund të vijë për palët që në fazat fillestare të bisedimeve mes tyre, e më tej, me lidhjen e kontratës.
Detyrimet kontraktore nuk mund të interpretohen aq gjerësisht sa të bëjnë pjesë të vetën edhe detyrimet që mund të lindin përpara se kontrata të jetë formuar. Kjo, të paktën për arsyen se, detyrimet që vijnë për palët në momentin që kemi një kontratë janë të një rëndësie të madhe dhe më të rënda. Si rrjedhim, edhe pasojat për palët tentojnë të jenë sa më afër ekzekutimit të kontratës, ose, në të kundërt, lehtësimin e palës kreditore nga çdo rrezik që mund t’i paraqitet situatës së saj ekonomike.
Ndërveprimi i palëve në forma të ndryshme në momentin që ato kërkojnë të lidhin një marrëdhënie kontraktore, marrja përsipër e detyrimeve të caktuara, me qëllim krijimin e një marrëdhënie paraprake besimi dhe konfidencialiteti mes palëve, realizimi i shpenzimeve dhe çdo lloj veprimi apo akti tjetër që synon krijimin e një klime me karakter nxitës apo inkurajues për lidhjen e kontratës së dëshiruar, gjithashtu, mund të prodhojë pasoja juridike për palët.
Këto pasoja i kanë bërë studiuesit e së drejtës të flasin edhe për një lloj tjetër përgjegjësie, për përgjegjësinë parakontraktore. Përgjegjësia parakontraktore nuk është një nocion abstrakt, edhe pse tradicionalisht njihen dy lloj përgjegjësish: përgjegjësia kontraktore dhe përgjegjësia jashtëkontraktore. Natyra e kësaj përgjegjësie dhe kufijtë e saj janë të rëndësishëm për t’u studiuar, me qëllim që të jepen sa më shumë përgjigje pyetjeve dhe situatave që do t’iu vijnë në ndihmë krijimit të marrëdhënieve kontraktore në një mjedis më të sigurt dhe më të qëndrueshëm për palët.
Kreu i parë i këtij punimi është ai që, në analizë të natyrës njerëzore dhe të mekanizmit shtetëror, synon të japë shpjegimet e duhura të sjelljes që kanë individët në momentin që dëshirojnë të marrin pozicionin e palës dhe të lidhen ekonomikisht me një person tjetër. Janë këto mënyra ndërveprimi ato që janë reflektuar në zgjedhjet që kanë bërë dhe bëjnë legjislacionet në çështje që kanë të bëjnë me vullnetin kontraktor, me sjelljen e palëve gjatë negociatave, me mirëbesimin, me ndërhyrjen shtetërore në rregullimin e marrëdhënieve private etj. Trajtimi që i është bërë lirisë së palës në lidhjen e kontratës në këtë kapitull hap diskutimet që do të vijnë në kapitujt e tjerë dhe njëherazi, duket se jep përgjigje që lidhen drejtpërdrejt me qëndrimet e mbajtura nga doktrina dhe me konkluzione që do të nxjerrë, së fundmi, ky punim.
Jo rastësisht, sistemi common law ka diferenca me atë civil law. Është pikërisht trajtimi filozofik dhe social i ndryshëm që ata i bëjnë sistemit ekonomik, tregut të lirë dhe kontratave, si mjete për të vënë në punë këtë mekanizëm, që ka sjellë, në kohë, qëndrime të ndryshme për çështje thelbësore të së drejtës kontraktore. I gjejmë sërish, në këto elemente, në kohën e sotme, arsyet se pse po shkohet drejt unifikimit dhe zgjidhjeve të ngjashme.

Trajtimi filozofik ka synuar të përthithë në vetvete edhe trajtimin historik, pasi teoritë filozofike janë shpjeguar kronologjikisht, duke nisur nga drejtësia sociale e duke e konkluduar me teorinë bashkëkohore të John Rawl-sit apo feminizmin.
Në kreun e dytë analizohet modeli klasik i lidhjes së kontratës, modeli propozim-pranim. Në kuptim të punimit, propozim-pranimi do të konsiderohen si dy hapa të njëpasnjëshëm të një faze të evoluar të lidhjes së kontratës. Kjo fazë ka si veçanti afërsinë me kontratën që synohet të arrihet, e si rrjedhim, edhe pasojat që vijnë për palët në momentin e ezaurimit të këtyre dy akteve, janë të një natyre kontraktore.
Edhe pse propozimi dhe pranimi janë dy figura juridike tranzitore, të cilat kanë vlerë juridike në periudhën parakontraktore, d.m.th derisa të vazhdojnë marrëveshjet për lidhjen e kontratës, investimit në një proces të tillë ligji i njeh pasoja juridike, të tilla sa të çojnë në formimin e kontratës. Për shkak të formave të ndryshme që mund të marri propozimi dhe pranimi, qëllimi është të identifikohet, përgjatë këtij procesi, se kur palët kanë marrë angazhim për të lidhur një kontratë, se kur kemi një kontratë, nëse palët kanë abuzuar duke dëmtuar interesat e njëra-tjetrës dhe parimin e mirëbesimit, si ndikon lidhja e kontratës në interpretimin e mëvonshëm të kontratës dhe kushteve të saj.
Në këtë kre do të shohim edhe pikëpamjen e skeptikëve për natyrën e ngurtë të teorisë së lidhjes së kontratës sipas modelit propozim-pranim dhe synimin e tyre për heqjen e këtij modeli si model kryesor dhe udhëheqës i lidhjes së kontratës. Analiza e krahasuar me alternativat e tjera kontratë formuese do të ndihmojnë në arritjen e konkluzionit nëse ky model vazhdon të jetë modeli parësor i lidhjes së kontratës.
Kreu i tretë analizon përgjegjësinë që mund të vijë për palët edhe gjatë bisedimeve paraprake, ose negociatave, duke sjellë kështu një zgjerim të rasteve të përgjegjësisë parakontraktore. Bisedimet paraprake janë ftesa për të hyrë në diskutime dhe për të parashtruar kushtet e palëve dhe interesat e tyre për lidhjen e kontratës. Ato shërbejnë si një fazë fillestare, si një hap i parë, për të vendosur komunikimin mes palëve, për të përcaktuar kushtet apo procedurat e këtij komunikimi, dhe, gjatë evolimit të tyre, për të bërë në mënyrë të herëpashershme propozime, pranime, propozime të reja, për kushtet dhe elementet që do të ketë kontrata finale.
Si rregull, bisedimet i paraprijnë lidhjes së çdo kontrate. Kjo periudhë mund të jetë e gjatë dhe sa më e gjatë të jetë, aq më shumë duhet të evolojë në një formë më afër asaj kontraktore. Gjatë kësaj periudhe pasiguria që shoqëron palët, veprimet dhe shpenzimet që ato kryejnë, jo gjithmonë do të mbulohen nga ligji. Ekziston një kufi, i cili do të identifikohet nga ky punim, përpara të cilit palët e mbartin vetë rrezikun, dhe pas së cilit, secila nga palët do të përgjigjet për çdo dëmtim të shkaktuar ndaj interesave të palës tjetër. Megjithatë, lidhja e kontratës mund të arrihet pa qenë nevoja për zhvillimin e bisedimeve paraprake mes palëve dhe këtu do të mjaftonte thjesht propozimi dhe pranimi final.
Trajtimi i doktrinës bazë së përgjegjësisë parakontraktore, culpa in contrahendo, e cila i ka rrënjët në të drejtën romake, shndërrimi në një doktrinë nga Jhering dhe qasja në legjislacionet moderne, do të shpjegojë në mënyrë kronologjike evoluimin e konceptit të përgjegjësisë që buron nga faza e negociatave dhe do të nisë t’iu përgjigjet pyetjeve bazë dhe që vazhdojnë të qëndrojnë të paqarta, që lidhen me natyrën e kësaj përgjegjësie dhe elemente karakteristike të saj, si: faji, dëmi dhe shpërblimi i dëmit.
Përgjegjësia parakontraktore është një përgjegjësi që buron nga sjellja dëmtuese e palës gjatë fazës së krijimit të kontratës. Edhe pse efekti i dëmit mund të ndihet më pas, pasi kontrata është lidhur ose gjatë ekzekutimit të saj, shkaku i dëmit mund të ketë ardhur përpara lidhjes së kontratës. Qëllimi i këtij kreu është të evidentojë natyrën dhe kushtet e kësaj përgjegjësie, si dhe të përcaktojë mënyrën e llogaritjes së shpërblimit të dëmit që i ka ardhur njërës palë, meqenëse kjo është pasoja kryesore që mbart kjo fazë.
Kreu i katërt trajton detyrimin për të vepruar në mirëbesim edhe në fazën parakontraktore. Çdo përpjekje për ta klasifikuar detyrimin për mirëbesim si tërësisht kontraktor dhe për të mos i njohur atij pasoja në fazën e paralidhjes së kontratës nuk qëndron. Kjo për shkak se ky detyrim, që vendoset nga ligji, është jashtë vullnetit të palëve, për sa kohë ato nuk mund ta kundërshtojnë apo kufizojnë atë. Detyrimi i mirëbesimit buron nga kërkesa e gjithëkohshme e shoqërisë njerëzore për mirëqenie dhe paqe sociale. Mosrespektimi i këtij detyrimi është jo vetëm në dëm të interesave të palës tjetër kontraktore, por është kundër interesit publik dhe kundër zakoneve të mira, koncepte të njohura për ligjin dhe praktikën gjyqësore. Ky kre ka për qëllim të trajtojë natyrën juridike të mirëbesimit, veçoritë që paraqet ky koncept në fazën e lidhjes së kontratës, funksionet e tij dhe mënyrat sesi ai duhet të vlerësohet nga gjyqtari. Mirëbesimi është një nga burimet kryesore të përgjegjësisë parakontraktore. Në rastin e zbatimit të parimit të mirëbesimit, është gjykata ajo që, me anë të interpretimit të rrethanave të çështjes konkrete, do të përcaktojë se çfarë kërkohet në mënyrë që të kemi zbatim të këtij parimi. Standardi që duhet të përdoret nga gjyqtari në këtë rast është ai objektiv. Kontrolli sipas standardit objektiv shmang mundësinë për të pasur interpretime tërësisht të ndryshme të këtij parimi, që do të cenonte barazinë e palëve. Gjithashtu, parë në aspektin e kontratave me elementë të huaj, zbatimi i këtij standardi në gjykim rrit nivelin e sigurisë në marrëdhëniet tregtare.
Kreu i fundit trajton dy marrëveshje, kaparin dhe kontratën paraprake, për shkak të një karakteristike të tyre të përbashkët, që është funksioni që ato kanë në lidhjen e kontratës përfundimtare. Siç do të dalë edhe gjatë kreut të pestë, këto dy lloj marrëveshjesh, të lidhura gjatë fazës parakontraktore të kontratës kryesore, kontratës për të cilën ato lidhen, janë një përgjegjësi e një lloji kontraktor gjatë fazës parakontraktore. Kështu, kapari, i njohur nga ligji dhe doktrina si një kontratë me funksion lidhjen e kontratës kryesore dhe fillimin e ekzekutimit të detyrimit, në fakt është një kontratë e lidhur në fazën parakontraktore të kontratës kryesore, me funksion kryesor nxitjen e lidhjes së kësaj kontrate. Karakteristikë dalluese për kaparin është mënyra sesi do të zgjidhen pasojat në rast se kontrata nuk lidhet. Gjatë trajtimit të kreut do të dalin edhe problemet që lidhen me parashikimin e pasojave të kaparit nga Kodi Civil. Sa i takon kontratave paraprake, edhe pse ato nuk janë të parashikuara shprehimisht nga KC-ja, ato janë pranuar nga praktika shqiptare. Lind nevoja për lidhjen e kontratave paraprake në mënyrë të veçantë për ato kontrata, në të cilat nuk mjafton thjesht shprehja e vullnetit për të pasur menjëherë një kontratë, por çasti i lidhjes së kontratës varet nga forma që kontrata duhet të ketë, nga dorëzimi i një sendi, apo plotësimi i ndonjë kushti etj. Në këto raste, negocimi merr një formë më të gjatë. Identifikimi i interesave të palëve, dhënia e informacionit, kompromiset, zgjaten në kohë. Kjo lloj mënyre lidhje kontrate i vendos palët nën trysni. Ato nuk janë tërësisht të sigurta nëse do të arrijnë të kenë sukses dhe të nënshkruajnë kontratën. Kontratat paraprake nuk janë gjë tjetër veçse kontrata përgatitore që i paraprijnë kontratës përfundimtare. Karakteristikë bazë e tyre është karakteri i përkohshëm dhe detyrueshmëria për t’u zbatuar nga palët. Megjithatë, jo çdo kontratë paraprake mund të thuhet se është e detyrueshme. Nëse do ta interpretonim në këtë mënyrë atëherë do të pranonim se ajo është e njëjtë me kontratën kryesore dhe nuk ka pse të kemi koncept më vete të kontratës paraprake. Në fakt, kontrata paraprake është kontrata me anë të së cilës palët detyrohen kundrejt njëra-tjetrës të lidhin një kontratë të ardhshme, në rastet kur kanë përcaktuar përmbajtjen e kontratës kryesore, megjithatë kalimin përfundimtar të të drejtave dhe finalizimin e saj, palët kanë dëshiruar ta realizojnë në një moment të dytë. Kontratat paraprake mund të mos parashikojë tërësisht të gjitha kushtet e kontratës finale, por të ketë lënë hapësira për t’u negociuar. Në këtë kre do të analizohen të gjitha situatat në të cilat mund të ndeshen palët.
Në tërësi, ky punim analizon në detaje të gjitha pyetjet që mund të lindin rreth procesit formues të kontratës dhe përgjegjësisë së palëve në fazën parakontraktore, në mënyrë që të arrihet të dallohet se kur kemi një kontratë, cilat janë detyrimet reciproke ndërmjet palëve gjatë këtij procesi, deri kur jemi në terren jokontraktor dhe kur fillon të pranohet përgjegjësia kontraktore për palët. Interes të veçantë paraqet përgjegjësia parakontraktore në fazën e negociatave, ose bisedimeve paraprake. Fakti që numri i çështjeve që i referohen kësaj faze është shumë i limituar, tregon edhe për një mungesë njohje të kësaj lloj përgjegjësie. Trajtimi i saj, herë si pjesë e detyrimeve dhe të drejtave kontraktore dhe herë si pjesë e dëmit jashtëkontraktor, nuk rregullon siç duhet pasojat që duhet të kenë palët nga veprimet ose mosveprimet e tyre gjatë kësaj faze.

PËRMBAJTJA
HYRJE………………………………………………………………………………………………………………..v
OBJEKTI DHE QËLLIMI I STUDIMIT: Ndërtimi i një teorie të përgjithshme mbi procesin formues të kontratës dhe përgjegjësisë parakontraktore që e shoqëron atë.. …. viii
METODOLOGJIA E PËRDORUR……………………………………………………………………. ix
KREU I
NDIKIMI I ASPEKTEVE FILOZOFIKE NË LIDHJEN E KONTRATËS……………1
1. Arsyet e lidhjes së kontratës sipas drejtësisë sociale dhe restauruese. Teoria moniste dhe liberale……………………………………………………………………………………………………………1
1.1 Drejtësia sociale ……………………………………………………………………………………………….2
1.2 Drejtësia restauruese …………………………………………………………………………………………2
1.3 Teoria moniste …………………………………………………………………………………………………4
1.4 Teoria liberale ………………………………………………………………………………………………….4
1.5 Përqasje bashkëkohore e drejtësisë sociale…………………………………………………………..6
2 Krijimi i kushteve për një ndërveprim të drejtë individ-shoqëri…………………………………7
2.1 Njeriu i lirë, i barabartë, i arsyeshëm, racional dhe raporti i tij me shoqërinë……………8
2.2 Vendosja e kushteve të “kontratës sociale” ………………………………………………………..10
2.3 Vendosja e rregullave midis privatëve……………………………………………………………….10
3. Vullneti i palëve……………………………………………………………………………………………….11
3.1 Emanuel Kanti për autonominë kontraktore ……………………………………………………….11
3.2 Transferimi i të drejtave ekzistuese apo krijimi i të drejtave të reja……………………….12
3.3 Pasojat e shprehjes së vullnetit, risku kontraktor…………………………………………………14
3.4 Teoria e lojës………………………………………………………………………………………………….15
4 Standardi objektiv. Personi i arsyeshëm……………………………………………………………….16
4.1 Karakteri objektiv i marrëveshjes kontraktore…………………………………………………….16
4.2 Personi i arsyeshëm, raporti midis lirisë dhe përgjegjësisë …………………………………..19
4.3 Komunitarizmi dhe komuniteti i “miqve” të arsyeshëm……………………………………….22
4.4 Feminizmi ……………………………………………………………………………………………………..24
KREU II
PROPOZIMI, PRANIMI DHE TEORIA E VULLNETIT KONTRAKTOR………..27
1. Kuptimi i propozimit dhe pranimit. Kushtet për të qenë të vlefshëm……………………27
1.1 Propozimi dhe pranimi si elemente përgatitore të kontratës ………………………………28
1.2 Kushtet për një propozim të vlefshëm ……………………………………………………………28
1.3 Kushtet për një pranim të vlefshëm………………………………………………………………..29
1.4 Modeli i propozim-pranimit i bërë kundrejt personave të papërcaktuar ………………30
2. Format që merr propozimi dhe pranimi. Lloji i kontratës që buron prej tyre ………..31
2.1 Propozimi dhe pranimi në formën e një premtimi ……………………………………………32
2.2 Propozimi në formën e një premtimi dhe pranimi në formën e një veprimi …………32
2.3 Propozimi në formën e një veprimi dhe pranimi i menjëhershëm ose pranimi me anë të një premtimi……………………………………………………………………………………………33
2.4 Propozimi dhe pranimi me anë të sjelljes së palëve………………………………………….34
3. Rëndësia e komunikimit të ofertës dhe pranimit……………………………………………….36
4. Rënia e propozimit dhe pranimit……………………………………………………………………..38
5. Kritikët e teorisë së propozimit dhe pranimit…………………………………………………….41
6. Lidhja e kontratës ………………………………………………………………………………………….43
7. Modeli propozim-pranim dhe lidhja e kontratës në legjislacionin e disa shteteve ….49
7.1 Modeli italian …………………………………………………………………………………………….49
7.2 Modeli francez…………………………………………………………………………………………….51
7.3 Modeli gjerman …………………………………………………………………………………………..54
7.4 Modeli i vendeve me sistem common law ………………………………………………………57
8. Teoria e vullnetit kontraktor……………………………………………………………………………58
8.1 Kuptimi i lirisë kontraktore …………………………………………………………………………..58
8.2 Përdorimi i kufizimeve kontraktore në favor të drejtësisë midis palëve………………59
KREU III
BISEDIMET PARAPRAKE DHE PËRGJEGJËSIA PARAKONTRAKTORE……63
1. Kuptimi dhe funksioni i bisedimeve paraprake………………………………………………….63
2. Marrëdhënia mes palëve gjatë evoluimit të bisedimeve paraprake……………………….65
2.1 Mashtrimi gjatë bisedimeve paraprake …………………………………………………………..65
2.2 Lajthimi gjatë bisedimeve paraprake …………………………………………………………….66
2.3 Paligjshmëria gjatë bisedimeve paraprake ………………………………………………………67
2.4 Pamundësia e përmbushjes së kontratës …………………………………………………………67
2.5 Mungesa e qëllimit për lidhjen dhe përmbushjen e kontratës…………………………….68
3. Koncepti i “Culpa in contrahendo” dhe përgjegjësisë parakontraktore …………………69
3.1 “Culpa in contrahendo” në të drejtën romake ………………………………………………….70
3.2 Teoria e Jhgering e “culpa in contrahendo” …………………………………………………….71
3.3 “Culpa in contrahendo” në bisedimet për lidhjen e kontratës sipas ligjit modern ..73
4. Natyra juridike e përgjegjësisë parakontraktore ………………………………………………..74
4.1 Modeli italian ……………………………………………………………………………………………..74
4.2 Modeli francez…………………………………………………………………………………………….76
4.3 Modeli gjerman …………………………………………………………………………………………..80
4.4 Modeli i vendeve me sistem common law ………………………………………………………83
4.5 E drejta shqiptare…………………………………………………………………………………………86
5. Elementet e përgjegjësisë parakontraktore……………………………………………………….91
5.1 Veprimi ose mosveprimi i paligjshëm ……………………………………………………………92
5.2 Dëmi parakontraktor ……………………………………………………………………………………92
5.3 Lidhja shkakësore………………………………………………………………………………………..92
5.4 Faji…………………………………………………………………………………………………………….93
6. Shpërblimi i dëmit parakontraktor ………………………………………………………………….93
7. “Culpa in contrahendo” në të drejtën private evropiane ……………………………………..94
7.1 “Culpa in contrahendo” në Ligjin Ndërkombëtar Privat Evropian ……………………..96
7.2 Aplikimi i kriterit lidhës kontraktor në çështje të fazës parakontraktore……………100
KREU IV
MIRËBESIMI NË FAZAT E LIDHJES SË KONTRATËS ……………………………….102
1. Vështrim historik…………………………………………………………………………………………103
1.1 Mirëbesimi në të drejtën romake………………………………………………………………….103
1.2 Mirëbesimi në mesjetë ……………………………………………………………………………….104
1.3 Mirëbesimi në shekullin e nëntëmbëdhjetë……………………………………………………105
2. Kuptimi dhe natyra juridike e mirëbesimit ……………………………………………………..106
2.1 Mirëbesimi në të drejtën shqiptare ……………………………………………………………….108
2.2 Mirëbesimi në Direktivat e Bashkimit Evropian…………………………………………….110
2.3 Mirëbesimi në ligjin dhe jurisprudencën italiane, franceze dhe gjermane …………111
2.4 Modeli i vendeve me sistem common law …………………………………………………….113
2.5 Mirëbesimi sipas modeleve rregullatore UNIDROIT dhe PDKE……………………..115
3. Detyrimet që vijnë për palët në zbatim të parimit të mirëbesimit……………………….116
3.1 Detyrimi për të mos hyrë dhe vazhduar negociatat pa pasur si qëllim lidhjen e kontratës ………………………………………………………………………………………………………..117
3.2 Detyrimi për shkëmbim të informacionit ……………………………………………………..120
3.3 Detyrimi për bashkëpunim dhe këshillim ……………………………………………………..127
3.4 Detyrimi për ruajtjen e konfidencialitetit ……………………………………………………..128
4. Funksionet e mirëbesimit në fazën e lidhjes së kontratës ………………………………….130
4.1 Funksioni konkretizues ose interpretues ……………………………………………………….130
4.2 Funksioni plotësues ……………………………………………………………………………………132
4.3 Funksioni korrigjues…………………………………………………………………………………..132
5. Skepticizmi ndaj mirëbesimit………………………………………………………………………..134
KREU V
KAPARI DHE KONTRATA PARAPRAKE……………………………………………………..137
1. Natyra juridike e kontratës së kaparit……………………………………………………………..138
1.1 Funksioni “nxitës” dhe lidhja me kontratën kryesore. Përgjegjësia e palëve në rast tërheqje ………………………………………………………………………………………………………….141
1.2 Kontrata e kaparit dhe paradhënia……………………………………………………………….143
1.3 Kontrata e kaparit dhe kushti penal……………………………………………………………..145
2. Kontrata paraprake ………………………………………………………………………………………147
2.1 Natyra juridike dhe efektet e kontratës paraprake…………………………………………..148
2.2 Kontrata paraprake në civil law……………………………………………………………………150
2.3 Kontrata paraprake sipas të drejtës shqiptare…………………………………………………152
2.4 Kontratat paraprake jo perfekte……………………………………………………………………157
2.4.1 Marrëveshjet e nderit……………………………………………………………………………….157
2.4.2 Letra e qëllimit ……………………………………………………………………………………….158
2.4.3 Letra e patronazhit…………………………………………………………………………………..159
2.4.4 Marrëveshjet çadër ………………………………………………………………………………….160
PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME…………………………………………………………..172
BIBLIOGRAFIA………………………………………………………………………………………………174